زبان مادری

به بهانه 21 فوریه (3 اسفند) روز جهانی زبان مادری

--------------------------------------------
من امروز فریاد زنم تا همهء دونیا بدانه *
کی امان گیلکیم و گیلکی امی زبانه

بجار و بجارکاری و مرغ کیشکانا فورادن به لانه *
امی خاطرات خیلی از روزان و شبانه

تا کی دونیا دونیایه امرا به یاد بمانه *
اونی کی کوچیکه یا پیلیه یا کی جوانه

گیلکی زبانه امی پئران و امی مارانه *
گیلکی خون مانستان امی رگ میانی روانه
-----------------------------------

به بهانهء روز زبان مادری چند خطی نویسم تا منم بنوبهء خودم می زبان مادری ره کاری بوکوده بیم.
ها سا کی دونیا در فیکر زبان مادریه چی خوبه کی امانم جه ا قافله عقب نمانیم.
امی زبان گر چی کوتایه جه گفتن خیلی گبان , اما جه خاطر نبریم کی امی زبان مادری ره باید کی به آب و آتش بزنیم تا کی جه دست ندیم امی هویتا کی زبان گیلکی هم جرءی از اونه.
گیلکی و گیلک , تاریخ بزرگی داره کی جه گذشته تا به الان مطالب زیادی در موردش قلم بوخورده. اما او چیزی کی خیلی مهمه انه کی , امان برای ساختار هر چی بهتره امی فرهنگ و زبان کی تقریبآ جه میان شوندره , باید تلاشی مضاعف بو کونیم . برای انکی بتانیم امی زبانا حفظ بوکونیم, ایتا از راه حلان انه کی بتایم گیلکی نیویشتن و خواندن و گب زئنا تقویت بوکونیم و بهش بهای بیشتری بدیم.
اونم زمانی میسر به کی , امی جامعه گیلک زبان میانی برنامه ریزی درستی ببه کی امی جاغلان بتانید توسط مدارسی کی گیلکی تدریس کونیدی , دانش آموخته بیبید و ا مدرسه یان میانی گیلکی گب بزنید و گیلکی بخوانید و بینیویسید , البته در کنار ان باز نیویسی و به تصویر کشیدنه فرهنگ گیلکی هم خودش نقش بسزایی ایفا کونه.در هر صورت امید وارم کی بتانیم به آرزوی قلبی خودمان برسیم کی هر خانه ای درا کی واکودی با زبان گیلکی جه امان استقبال ببه تا کی هیچوقت امی زبان گیلکیا جه دست ندیم و امی فرهنگ گیلکیا بست و گسترش بدیم.
پاینده بیبید و گیلک زبان

ویریز گیلک (شعر - درد دیل)

سر حرف کی ببه , امان همه جه نثل میرزائیم

گیلانی و گیلان ره , خانه برپاییم

جه کاسپین و نهضت جنگل گب زنیم

تاریخ هزار سالهء گیل و دیلم جا دم زنیم

چند سالیه کی صدایی جه گیلک در نایه

گیلانی جماعت , صحنه سیاست میان کم پیدایه!

جه هر کی ایشناوی , جه گیلک روشنفکری و فرهنگ گب زنه

خود گیلک ولی بروی خودش ناوره , خوره هیچ ننه

نیگا بوکون بیدین چی ببسته امی حال و روز

کی امی دست و پا دوستهء , امی دهان دوخت و دوز

امی گوذشته هر چی بو خوره قابل احترام

الان چره گیلک , جه خودش حق و حقوق نیگه دو کلام!؟

نیشتن و نیگاه کودن نوکنه دردیا دوا

فریاد وا کودن و موشتانا وا فادان هوا

ان همه سال تحمل بست نیه!؟

هیچ وابرسیدی کی مسئولیت ان همه گیرفتاری با کیه؟

فقر و فلاکت و اعتیاد و بیکاری

تا کی باید اشانا بدیم سواری!؟

وریز گیلک , وریز جه خواب غفلت

بازین امی نثل آینده , امرا کونه ملامت

ولان جه ان ویشتر اشان گردن کلفت ببه

چره من و تو زحمت بکشیم , آخرش نسیب یک مشت مفت خور ببه!؟

تی هویت انسانیا داد بزن با ایفتخار

تا کی ببه زمستان تره ایوارده بهار

منطق و گب اشان شینا نوکون تو باور

ا نکبتیا دورا کون جه تی ور

خودت سوار تی اسب مراد بوبو

تی سرنوشت ره بی تفاوت نوبو

تا کی خایی گوشنه بوخوسی و شکر بیگی!؟

جه الان باید کی بفکر ایتا آینده بهتر بیبی

بوجور بیگیر تی موشتا و بجنگ با هر چی جهل و خرافه

بدا ایوارده جه گیلان روشنا یی به همه جا بتابه

جه دامون گیلک پور

مستند زیبای گیلان

تصاویری زیبا از گیلان مان , با صدای دلنواز و آرامش بخش , بهرام دوبلور باسابقه و قدیمی صدای ایران.

از سایت گیل نیوز

گیله مرد(بزرگ علوی) قسمت دوم

.....گیله مرد فقط فکر راه فرار بو.
اگه ایتا جه ا اسلحه یان کی وکیل باشی دست میان نهابو , اون بداشتیبی,هچوقت نتانستیدی اونا بیگیرید. اگه توفنگ بداشتیبی,کسی اصلآ اونا زراعت سر نیدئه ای تا کی ماموران مفتی باموبید و اونا دستگیر بو کودیبید. عجب توفنگانی داریدی!اگه جه ا توفنگان صد تا آگل آدم نفران دست بمانستیبی ,هیچکس جورعت نو کودی خو پایا جنگل بنه. اگه جه ا توفنگان بداشتیبی اصلآ خیلی چیزان ,امروز مانستن نوبو. اگه او روز توفنگ بداشتیبی , الان صغرا زنده بو و بخاطر خو شیر خوره زای مجبور نو بو بجار بشه تا آگل لولمانی زخم زبان بیشنوه کی اونا گفتی :"تو مرد نیئی , تو تی زاک ماری."
اگه صد تا جه ا توفنگان اونی دست و آگل لولمانی دست بمانستیبی , د هیچکس نامی جه بهره مالکانه نوبوردی . اصلآ توفنگ چیه؟ ایتا چوب کت و کولفت انی دست باموبی , ا وکیل باشی شیره ای سر ایتا بلایی آوردی کی دیگران ره درس عبرت ببه.
کاش باران بند باموبی تا اون بتانستیبی ایتا چوب پیدا بو کونه. بعدآ خودشا زمین تاوادایی , با ایتا جست ویریشتی و ایتا چشم بهم زئن میان چنان ضربه ای به اونی سر نیزه زئه ای تا توفنگ جه دست محمد ولی بکفه ... بلایی انی سر آوردی کی.....ولی مامور دومی دو سه قدم جلو تر شونده بو! اینگار اون ایتا مشکل بزرگی بو ا نقشه اجرا میانی. اونا نشناختی هنوز اونی قیافهء نیده بو, اصلآ اونی مرا ایتا کلمه حرف هم نزه بو.
کشتن آدمی کی نه اونا بیده بو نه اونا شناختی کار آسانی نوبو. آخ ,اگه صغرا قاتل انی گیر باموبی , دانستی اونی مرا چی بو کونه. خو دندان مرا اونی حولقوما جاوستی. خو ناخون مرا اونی چیشمانا بیرون آوردی.....گیله مردا لرزا زه نیگا بوکود . بیده محمد ولی انی کنار راه شوندره و جه اونی سر نیزه آب چکه کونه. جه جنگل صدای ناله ایتا زنای کی غش بوکوده بو و جیغ زئه ای , آمویی . بخاطر خودش زای امروز گیر دکفته بو.
مسئله ان بو کی اشان تا چی حد جه انی اوضاع خبر داریدی . تا کویا جه اون دانیدی؟ محمد ولی بوگفته بو:"خان نایب بوگفته کی ایتا سر بیا فومن دوباره بوشو. خائید بدانید کی جه آگل خبر داری یا نه ؟" اشانه حرفا اطمینان نشا کودن و آگل تا دقیقهء آخر گفتی : "نوشو , و انگرد , زراعت سر نوشو!" پس خودشه زاکا چی بوکونه ؟ اونا کیا فاده ؟ اگه زای پا وسط نوبو,اصلآ کسی نتانستی اونا پیدا بوکونه . بعدآچی آسان تانستی صغرا انتقاما فاگیره . جه پس صد تا اشان مانستان بر آمویی . ولی آگل لولمانی ایتا چیز دیگری بو. خو چیشمانا فوچه ای تیر خالی کودی . مخصوصآ بعد انکی انی دختر بمرده , خیلی بی رحم ببسته بو . مثل آب خوردن بو تانستی آدم بوکوشه. آگل تانستی جه پوشت سر ایتا تیر مرا او مامور دومی کی دو سه قدمی جلوتر شوندوبو کلکا بکنه , ولی ا کار جه گیله مرد بر نامویی .اون نتانستی. محمد ولیا بیده بو . اونا شناختی , بیشناوسته بو کی ایتا روز اونی کومه بامو و بوگفته بو " اگه فورآ خان نائب ورجا نشه انی زاک گلویا زنه سر نیزه سر خودش امرا بوره تا گیله مرد بشه خو زاک دونبال." انا مارجانا بوگفته بو.
مامور دوم اشانه پیشاپیش حرکت کودی . جه اوشان بیشتر جه سه قدم فاصله داشتی . اونم فکرخودش بدبختیان بو. اونا جه خاش باورده بید. بی خبر جه همه جا بامو بو گیلان. ا ولایت برنج انا نساختی. همیشه ایسهال داشتی , انا سرد بو. باران و رطوبت اونا بی حالا کوده بو. دو تا پتو مرا بازم شبان یخ کودی. روزای اول هر چی کم داشتی جه گیلکان کومه جما کودی . آب خوردن مانستئن اوشان رو ایسم نائی . " اشانا گیلکان قبل ورود نیروهای دولتی جه ملاکان خانه دوزدی بو کودیدی." ولی بدبختی ان بو کی کومه یان میان هیچ چی ننا بو. تمام ا کومه یان میانی ایتا تیکه شیشه پیدا نوکود تا خودش ریشا اون مرا بتاشه تا چی برسه به آینه . مامور بلوچ ا زندگی طعم بیچیشته بو. به تکرار خودشان زندگیا غارت بو کوده بید. اویا اوشان ولایت میانی خان آدم نفران مثل مور و ملخ فوبوستید اوشان دهات میان ,جه گاو و گوسفند و مرغ و جوجه و تخم مرغ ,خلاصه همه چیزا غارت کودید. به زاک و پیر زنم رحم نوکودید . یکی دو بار هم کی مردم خیلی بیچاره ببسته بید خودشان کدخدایا روانه کودید تا جه همسایه خان جا کمک فاگیرید . اتویی بو کی ایتا دهات بتصرف ایتا خان در آمویی. ان قصه ای بو کی مامور بلوچ جه خودش پئر بیشناوسته بو. خودش هیچوقت رعیتی نوکوده بو.اون تا جایی کی اونا یاد دوبو همیشه توفنگ دار و مزدور خان بو . ولی وقتی کوجدانه بو مزه غارت و بی خانمانیا بیچیشته بو. مامور بلوچ وقتی فیکر کودی کی الان خودش مامور دولته وحشت کودی , بخاطر انکی دانستی در مدت توفنگ داریش چند تا امنیه و سر باز کوشته ببسته بید. خودش گفتی:" به اندازهء خودش موهای سر ."
اونی ره زندگی بدون توفنگ معنی ناشتی . اون توفنگ مرا بدونیا بامو توفنگ مرا زندگی کوداندره توفنگ مرا هم میره , اونه ره آدم کوشی مثل آب خوردن بو,تنها وقتی کی جه آدم کوشی متآثر ببسته , زمانی بو کی اسب مرا , ایتا سربازا کی با شتر فرار کودان دوبو,بیابان میان دنبال کوده . شتر طاقت ناورد و بوخوفت , سر باز خودش توفنگا تاوادا زمین و بوشو پوشت شتر قایما بوست , بلوچ چند تا تیر خالی بوکود و بو شو جلو اونه پهلو . اونی توفنگا اوساده و خاستی اونه سرا کی جه پوشت شتر معلوم بو , نیشانه بیگیره کی سر باز فریاد بزه :"امان برار مرا نوکوش ." بلوچ بوگفت :" پس تی مرا چی بو کونم ؟ اگه ترا نوکوشم جه بی آبی میری ! "
بعدآخودش ورجا کمی فیکر بو کود و بوگفت:" ایتا گلوله هم خودش ره ایتا گلوله ی ." شتر افسارا بیگیفت و راه دکفت تا واگرده ."ایتا میدان اوطرف تر, ایتا چشمه نها . بو شو خودتا فارسان اویا." صد قدمی شترا یدک بکشه و بعد خاستی شترا ولا کونه کی بشه ,چون کی بدردش نوخوردی . بیده کی نیبه هم شترا هم سربازا بحال خوشان ولا کونه و بشه , واگردست و با ایتا تیر سربازا جه پا در باورد.
ان تنها قتلی بو کی بعضی وقتان اونا ناراحتا کونه . خودشم دانستی کی بلاخره ایتا روز اونم هاتویی میره .

ادامه داره ....................

برگردان به گیلکی جه: دامون گیلک پور

جدول گیلکی

افقی

1-خرمای گیلان - جه کنارش اتویی گذرید
2-هر گردی گیدی ان نیئه
3-ایتا موضوعه درازه دئن - بهتر از ان نیبه
4-بپا تی گلویا نیگیره - گیلان زحمت کشان کار
5-بشر ناتمام - جه بازیانی ایسه کی روی کاغذ کونیدی
6-ایتایا دوتا دینه - تازه مرا با هم آیه
7-لوله کشی بدن - جه او طرف گوما بوستیه
- انه تازه و ترا باقلا و نان و پنیر و خیار امرا خوردن داره
8-سوزش - اون مرا حصیر بافیدی- کوجدانه صندلی
9- بیلی کی کشاورزان برای مرز چاکودن ایستفاده کونید -
لنگر کشتی گیدی
10-می جانا تره فدا کونم - بازار مج خودش دوش رو نهه البته درهم و بر هم

*********************************************************************
عمودی
1-بجارا زنیدی - جه او طرف نام ایتا روستای اطراف فومن
2-دو تا چیز میانی - ماهی فروشان راسته کاس و سیاهش فراوانه
3-پلا کباب مزه - جور نییه
4-ماهی سفید اتویی اش مزه داره - زیاد نییه
5-پوشت سر لاب کونه - بجار کاران تا زانو شید اون میانی
6-بعضی از آدمان اونا باور داریدی و ازش ترسیدی - اویا نییه
7-تاریک و شهرستانشا امان گیلان میان داریم - از نهاد آدم دیل تنگ در آیه
8-راهی کی به اتمام نرسه - قدیم روبار تان شستیدی - انی رشتی معروفه
9-مرداب کوچک کی پر قو انی زینته - کاری کونم .......
10-کوجدانه رودخانه یا جویبار - جه اوطرف ایتا پرنده ایسم ایسه کی کمی کرم رنگ و انی نوک هم دراز
11-شلوار دم پا - کوجدانه حیوان کی ساحل میان زیاد پیدا به

جه دامون گیلک پور